Gezien: Kraftwerk, Evoluon, Eindhoven

“Fahren fahren fahren auf der Autobahn….”. Verdomd. Ik krijg het liedje niet meer uit mijn hoofd gestampt. Zo gaat dat wel vaker met carnavalskrakers of Eftelingdeuntjes, maar het kan dus ook met Kraftwerk blijkbaar. Afgelopen donderdag en vrijdag waren deze pioniers van de elektronische muziek weer eens in Nederland te bewonderen. Zonder Kraftwerk (ontstaan aan het begin van de jaren zeventig) was er ook geen new wave, moderne pop, industrial of techno; zo lees ik bij de beschrijving van het laatste optreden van de band in Nederland in 013 in 2005. De legendarische groep uit Düsseldorf was na acht jaar dus weer eens terug in Nederland en dat is maar goed ook. De band stond al lang op mijn verlanglijstje, maar helaas moest ik de band eerder missen (naast dat optreden in 013 stond de band bijvoorbeeld op Rock Werchter 2005, Pukkelpop en Hurricane in 2009, en Roskilde 2013). Nu is zo’n festival wel leuk, maar zo’n echt indooroptreden is toch wel het betere werk. Niet al te massaal ook, met een fantastische geluidsinstallatie en een mooie 3D projectie. Maar bovenal: het optreden was in het Eindhovense Evoluon. Deze ‘vliegende schotel’ is natuurlijk de ideale plek voor deze Duitsers, die – als je de thema’s van de platen bekijkt – van allerlei techniek en machinerie houden zoals (inderdaad) ruimteschepen, robots, computers, treinen, wielrenfietsen… Enne.. Auto’s dus. Lekker fahren auf der Autobahn…

Kraftwerk werd opgericht in 1970 door Ralf Hütter en Florian Schneider in Dusseldorf, waar ze ook de bekende Kling Klang-studio oprichtten. In die beginjaren was het meer avant-gardemuziek met traditionele instrumenten. Interessant is dat gitartist Michael Rother en drummer Klaus Dinger worden genoemd als muzikanten die destijds bij sporadische live-optredens meespeelden. Later vormden die twee Neu!, bekend als grondlegger van de Krautrock-stroming (waaronder Kraftwerk ook geschaard kan worden). Michael Rother werd trouwens begeleid door Camera op de afgelopen editie van Roadburn toen hij daar nog wat werk van Neu! liet horen. Camera zelf was te zien (en te horen) op het afgelopen Valkhof Festival in Nijmegen. Kijk. Daar woon ik. Zo kun je mooi alles verbinden zou je kunnen zeggen.

Maar goed. Kraftwerk ging op een gegeven moment meer aan de slag met elektronische muziek en zelfgemaakte instrumenten en drumcomputers. Na wat bezettingswisselingen is de meest bekende bezetting vanaf 1974: Ralf Hütter, Florian Schneider, Karl Bartos en Wolfgang Flür (hier nog een aardige foto van het viertal). In dat jaar kwamen ze dan ook met het bekende Autobahn-album. Op Autobahn gebruikten ze een – voor die tijd dure – Minimoog trouwens. Radio-Activity volgde in 1975, Trans-Europe Express in 1976, The Man-Machine in 1978 en Computer World in 1981. Electric Café werd in 1986 uitgebracht (in 2009 overigens opnieuw uitgebracht onder de originele werktitel Techno Pop). Tijdens die sessies (vanaf 1982) werd ook “Tour de France” uitgebracht als single in 1983. Blijkbaar wilde Hütter wel een heel album rond dat thema maken maar zag de rest dat niet zo zitten. Saillant detail is dat de wielrenfanaat tijdens het opnemen van die single een ernstig wielrenongeluk meemaakte waardoor hij een paar dagen in coma heeft gelegen. “Musique Non Stop“, afkomstig van Electric Café uit 1986 is mijn geliefde nummer van Kraftwerk, al is het alleen maar omdat het ook de enige plaat is (12″ / maxi single) die ik in bezit heb.

Na Electric Café verliet Wolfgang Flür de band in 1987 en werd vervangen door Fritz Hilpert (in Eindhoven te zien als tweede van rechts). In 1990 verliet Karl Bartos Kraftwerk en werd in 1991 vervangen door de geluidstechnicus Henning Schmitz, die al  langer verbonden was met de groep via de Kling Klang-studio (in Eindhoven te zien als tweede van links). Laatste wapenfeit (op de plaat) van Kraftwerk is Tour de France Soundtracks uit 2003, waarvoor de basis dus al in 1983 was gelegd. In 2008 verliet mede-oprichter Florian Schneider de band en werd vervangen door videotechneut Stefan Pfaffe. In 2013 werd Pfaffe weer vervangen door geluids- en videotechnicus Falk Grieffenhagen (in Eindhoven aan de rechterkant) waardoor van de originele bezetting alleen nog Ralf Hütter te zien is in Eindhoven (aan de linkerkant), hoewel Hilpert en Schmitz natuurlijk ook alweer een tijdje meedraaien en ook meegeschreven hebben aan het Tour de France-album.

Hoewel er sindsdien niets nieuws meer is verschenen (ze zouden er wel mee bezig zijn) is Kraftwerk niet verdwenen. En laten we wel wezen: het blijft een stukje historie die je hier kunt aanschouwen. Kraftwerk beïnvloedde bands als Depeche Mode, Ultravox, OMD, Soft Cell en David Bowie. Kraftwerk zou voorloper zijn van genres als hip hop, house, drum and bass en techno. Elektropioniers. Bijzonder om deze band dus nog eens te kunnen zien in een bijzondere omgeving. Het Evoluon werd in 1966 ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van Philips aan de stad Eindhoven ‘aangeboden’. Het gebouw was een idee van Frits Philips, die een museum wilde bouwen dat jonge mensen moest interesseren voor moderne techniek. Het is niet toevallig dat Hütter deze locatie uitzocht voor deze concertreeks. “Ik kende het Natlab en de eerste Kraftwerk-platen kwamen uit op het Philips-label. Toen ik nog op school zat, speelde ik op een Philicorda-orgel. En als twaalfjarige bezocht ik in 1958 het Philips-paviljoen tijdens de Wereldtentoonstelling in Brussel”, aldus Hütter, zo lezen we hier. Het Evoluon sloot in 1989 nadat het verlies maakte. In het nabijgelegen Philips Natlab werd zowel de audiocassette als de compact disc uitgevonden (ref 3voor12). Vanavond was het Evoluon mooi in het rood gekleurd en stond het mooi te pronken als een echte UFO in de lichtstad Eindhoven. De concerten waren een initiatief van 3voor12 en het Eindhovense poppodium Effenaar en de show was een onderdeel van de Dutch Design Week.

In eerste instantie werden er 800 kaarten verkocht voor twee avonden, maar die verkochten snel uit (56 Euro exclusief, da’s fors, maar wel de moeite waard). Al snel volgde het bericht dat er een extra concert zou worden gegeven elke avond. Een tijd later werd de capaciteit nog verder uitgebreid naar 1200 plekken. Da’s beter verdienen, maar wat geeft het. Als je nagaat dat de concerten zo’n twee uur en een kwartier duurden en de vier heren dan toch zo’n 4.5 uur op zo’n avondje stokstijf achter hun tafeltje moeten blijven staan is dat toch een aardige prestatie.

In de ronde zaal in het hart van de “UFO” staat het podium goed zichtbaar gepositioneerd voor de meeste mensen gok ik. Leuk gezicht al die 3D brilletjes. Vlak nadat het licht uit gaat zien we de vier heren ineens met de lift naar boven komen. Heel toepasselijk, bedenk ik me direct. Kraftwerk en techniek, daar past een mooie lift ook goed bij. Na de intro wordt mooi gestart met “Spacelab” waarbij de satellieten mooi op je afvliegen in volledig 3D-beeld, maar ook het geluid klinkt fantastisch in deze setting. We staan op de onderste ring waar veel boxen aan de muur hangen rondom. Het geluid is loepzuiver en kraakhelder, een fantastische akoestiek hier (het was eerst nogal een klankkast, lees hier). In de 3D projectie van de ruimtevlucht van het eerste nummer zien we ook nog het Evoluon zelf vliegen als UFO en dat roept uiteraard de nodige reacties op uit het publiek.

Daarna “The Robots” en “Metropolis”; ook van The Man Machine, maar er komen van alle albums wel nummers langs. Bij “Numbers” vind ik het pas echt goed los gaan, waarbij de dikke dreunen nu ook flink te voelen zijn. Flinke subwoofers dus. Lekker. Zo tijdens het optreden zijn er genoeg momenten waarbij de elektronische samples / klanken daadwerkelijk om je heen vliegen door het geweldige surround systeem. Samen met de 3D projecties levert dat een geweldige audiovisuele belevenis op. Dat de vier heren dan verder nauwelijks bewegen (op een paar blikken na tussen Hilpert en Grieffenhagen bij een van de nummers) maakt niet zoveel uit. Het is ook een ‘statement’ van de groep, dat hoort gewoon zo. Net of DJ’s iets zinnigs doen achter hun draaitafels. Maar wat Kraftwerk nu precies doet achter hun tafeltjes blijft gissen. Namen ze lang geleden nog wel eens hun apparatuur mee uit de Kling Klang-studio, tegenwoordig is alles gedigitaliseerd en lijkt ook de laptop te zijn vervangen. Maar door wat? Het lijkt er eerder op dat ze de (basis)tracks instarten en daar doorheen zelf nog wat samples lopen te mixen. Hier en daar wat synthesizer werk? Wat ze nu precies doen blijft onduidelijk.

Met “Computer World”, “Home Computer”, “It’s More Fun To Compute” en “Computer Love” blijven we wat hangen rondom hetzelfde thema. Soms klinkt het een vleugje gedateerd, maar het blijft overeind in de tijd van nu. Het heeft nog steeds iets magisch, zeker in deze setting blijft het boeien. Het synthesizer riedeltje in “Computer Love” kun je uiteraard ook kennen van Coldplay’s “Talk” – frontman Chris Martin heeft daar overigens netjes toestemming voor gevraagd (krijgt Kraftwerk er een flink zakcentje voor?). Overigens hebben meer bekende bands dingen gecovered van Kraftwerk. Zo schijnt “Walk Away” van Franz Ferdinand een stukje “The Model” te bevatten, coverde Rammstein “Das Model” (eh, hetzelfde nummer dus), heeft U2 ook een versie van “Neon Lights” als B-kantje opgenomen, en heeft de Nederlandse deathmetalband Gorefest “Autobahn” gecoverd.

Dat Ralf Hütter zelf ook live – eh – ‘zingt’ wist ik eigenlijk niet eens (bij “The Model” bijvoorbeeld), al is dat soms ook lekker vervormd door de elektronische apparatuur. Soms ook niet dus. Dan komen er stemmen uit het kastje. Wat geeft het. “Neon Lights” vind ik dan niet eens zo heel bijzonder, maar “Autobahn” is toch heerlijk, zeker met die snelweg op de achtergrond, alsof de vier daadwerkelijk op de snelweg staan te spelen. Het ‘setje’ Tour de France hakt er ook prima in, met mooie oude beelden van de Tour de France op de achtergrond, tegen het einde gewoon ook met wat recenter materiaal – in zwart/wit uiteraard. Met “Airwaves”, “Intermission”, “News”, “Geiger Counter”. “Radioactivity” en “Ohm Sweet Ohm” wordt dan een setje van Radio-Activity gespeeld. Met name “Radioactivity” slaat aardig aan met priemende visuals. Oorspronkelijk een ode aan oude radiodeuntjes en andere radio-‘activiteiten’ maar tegenwoordig een protestsong tegen het gebruik van nucleaire technologie. Naast Tsjernobyl wordt de meer recente ramp van Fukushima (rijmt op Hiroshima) ook aangehaald in het nummer. De “Trans-Europe Express” dondert dan ook nog eens fijn over het spoor vanavond (samen met “Metal on Metal”) waarna de (bijna standaard) afsluiters “Boing Boom Tschak”, “Techno Pop” en “Musique Non Stop” prettig door de blender worden gegooid. Het hoogtepunt van de avond, al is het maar vanwege nostalgische redenen aan mijn kant. De vier heren gaan apart af tijdens dit laatste stuk.

De nummers in de toegift (die is elke keer net anders begrijp ik later) ken ik niet zo heel goed en willen mij maar moeilijk in extase brengen. Wel meer typische dance-achtige nummers overigens. “Aero Dynamik”, “Expo 2000” en vooral “Planet of Visions” heeft die monotone beats. Echt hard gedanst wordt er niet door het (wat oudere en vooral mannelijker) publiek, maar je voelt het respect voor deze groep. Hoewel sommige nummers al tientallen jaren oud zijn, is een groot deel van het materiaal tijdloos. Althans voor mij. Een lesje geschiedenis in een fantastische audio-visuele belevenis op een fantastische en bijzondere locatie. Onvergetelijk.

Sommige foto’s door Antoine.